Bùi Xuân Phái (1 tháng 9 năm 1920 – 24 tháng 6 năm 1988) là một trong những họa sĩ tiêu biểu của Việt Nam, đặc biệt nổi danh với những tác phẩm miêu tả Phố cổ Hà Nội.
Contents
Tiểu Sử Cuộc Đời Của Hoạ Sĩ Bùi Xuân Phái
Bùi Xuân Phái sinh ra tại làng Kim Hoàng, xã Vân Canh, huyện Hoài Đức, tỉnh Hà Tây (nay thuộc Hà Nội). Ông tốt nghiệp khoa Hội họa tại trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, khóa 1941–1945.
Trong thời kỳ kháng chiến, Bùi Xuân Phái tích cực tham gia và đã tổ chức triển lãm tại nhiều nơi. Đến năm 1952, ông trở về Hà Nội và sống tại số nhà 87 Phố Thuốc Bắc cho đến khi qua đời.
Từ năm 1956-1957, ông giảng dạy tại Trường Mỹ thuật Hà Nội. Trong thời gian này, ông tham gia phong trào Nhân văn Giai phẩm, dẫn đến việc ông phải đi học tập lao động tại một xưởng mộc ở Nam Định. Ban giám hiệu nhà trường sau đó đã yêu cầu ông viết đơn xin thôi không giảng dạy tại Trường Mỹ thuật.
Con Đường Nghệ Thuật
Bùi Xuân Phái, một trong những họa sĩ nổi bật cuối cùng từ thế hệ sinh viên của trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, đã để lại những dấu ấn đậm nét trong lịch sử mỹ thuật Việt Nam. Cùng thời với những danh họa Nguyễn Sáng, Nguyễn Tư Nghiêm, và Dương Bích Liên, ông đã góp phần quan trọng vào sự phát triển của mỹ thuật hiện đại Việt Nam. Chuyên về chất liệu sơn dầu, ông đặc biệt đam mê và nổi tiếng với những tác phẩm về phố cổ Hà Nội. Từ khi còn sống, dòng tranh này của ông đã được công chúng yêu mến và gọi tên là “Phố Phái”.
Những bức tranh phố cổ của Bùi Xuân Phái mang đến một cảm giác vừa cổ kính vừa hiện thực, phản ánh rõ nét hồn cốt của Hà Nội qua các thập niên 50, 60, 70. Các mảng màu trong tranh của ông thường được viền đậm nét, làm cho phố phường trở nên gần gũi và sống động hơn. Khi ngắm tranh của ông, người xem dễ dàng cảm nhận được những kỷ niệm, hoài niệm, và nỗi buồn man mác mà ông gửi gắm trong từng nét vẽ, như một điềm báo về sự thay đổi và biến mất của những giá trị xưa cũ.
Ngoài đề tài phố cổ, Bùi Xuân Phái còn thành công với nhiều mảng đề tài khác như chèo, chân dung, nông thôn, khỏa thân, và tĩnh vật. Ông thường vẽ trên nhiều chất liệu như vải, giấy, bảng gỗ, và thậm chí là giấy báo khi thiếu nguyên liệu. Sử dụng nhiều phương tiện hội họa như sơn dầu, màu nước, phấn màu, chì than, và bút chì, các tác phẩm của ông thể hiện sâu sắc linh hồn người Việt, tính nhân bản, lòng yêu tự do, và óc hài hước.
Tuy nhiên, do tham gia phong trào Nhân văn Giai phẩm, hoạt động của ông từ năm 1957 trở đi bị hạn chế. Để kiếm sống, ông phải vẽ tranh minh họa và tranh vui cho các báo, sử dụng bút hiệu PiHa, ViVu, và Ly. Mãi đến năm 1984, ông mới có được cuộc triển lãm cá nhân đầu tiên và duy nhất trong đời, nhận được sự đánh giá cao từ công chúng và đồng nghiệp. Với 24 bức tranh được bán ngay trong ngày khai mạc, đây là một trong những triển lãm thành công nhất tại Việt Nam thời bấy giờ. Đài truyền hình Việt Nam cũng đã dành thời lượng lớn để giới thiệu về cuộc đời và tác phẩm của ông trong chương trình Văn học Nghệ thuật.
Dù cuộc sống khó khăn, Bùi Xuân Phái vẫn không ngừng sáng tạo nghệ thuật. Ông tận dụng mọi chất liệu có thể để vẽ, từ vỏ bao thuốc lá đến giấy báo. Ông đã gạt bỏ mọi toan tính đời thường để cho ra đời những tác phẩm đơn giản nhưng đầy tâm tư sâu lắng. Bùi Xuân Phái qua đời ngày 24 tháng 6 năm 1988 tại Hà Nội. Năm 1996, ông được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, ghi nhận những đóng góp to lớn của ông cho nền mỹ thuật Việt Nam.
Phong Cách Nghệ Thuật
Bùi Xuân Phái được biết đến với phong cách nghệ thuật độc đáo và sâu sắc, đặc biệt nổi bật trong các tác phẩm về phố cổ Hà Nội. Ông sử dụng chất liệu sơn dầu một cách tinh tế để tạo ra những bức tranh phản ánh chân thực và đầy cảm xúc về những con phố cổ kính của Hà Nội.
Tranh phố cổ của Bùi Xuân Phái nổi bật với những gam màu đậm và cách sử dụng ánh sáng tạo nên cảm giác vừa cổ kính, vừa hiện thực. Những đường nét trong tranh thường mạnh mẽ, sắc nét, làm tôn lên vẻ đẹp của từng ngôi nhà, con đường, và góc phố. Mỗi bức tranh không chỉ là một cảnh vật mà còn chứa đựng tâm hồn, ký ức, và tình cảm của họa sĩ về một Hà Nội xưa cũ.
Ngoài phố cổ, Bùi Xuân Phái còn thành công trong nhiều đề tài khác như chèo, chân dung, nông thôn, khỏa thân, và tĩnh vật. Ông không ngại thử nghiệm với nhiều chất liệu khác nhau, từ vải, giấy, bảng gỗ đến giấy báo. Ông cũng sử dụng đa dạng các phương tiện hội họa như sơn dầu, màu nước, phấn màu, chì than, và bút chì.
Các tác phẩm của Bùi Xuân Phái không chỉ dừng lại ở việc miêu tả hình ảnh mà còn thể hiện sâu sắc linh hồn và tính cách của người Việt. Tranh của ông thường chứa đựng những ý nghĩa nhân bản, lòng yêu chuộng tự do, và óc hài hước. Ông có khả năng truyền tải cảm xúc và câu chuyện thông qua những chi tiết nhỏ nhất trong từng tác phẩm.
Bùi Xuân Phái cũng có những tác phẩm minh họa báo chí và bìa sách rất thành công, với phong cách đơn giản nhưng đầy tinh tế. Ông đã nhận được giải thưởng quốc tế Leipzig về trình bày cuốn sách “Hề chèo” năm 1982, khẳng định tài năng đa dạng và đóng góp quan trọng của ông trong lĩnh vực nghệ thuật.
Phong cách nghệ thuật của Bùi Xuân Phái là sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, giữa kỹ thuật tinh tế và cảm xúc chân thành. Những tác phẩm của ông không chỉ làm say đắm người xem mà còn để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử mỹ thuật Việt Nam.
Các Tác Phẩm Tiêu Biểu
Phố cổ Hà Nội – Sơn dầu 1972
Xe bò trong phố cổ – Sơn dầu 1972
Hóa trang sân khấu chèo – Sơn dầu 1968
Hà Nội kháng chiến – Sơn dầu 1966
