Nhắc đến họa sĩ Tú Duyên, nhiều người nhớ ngay đến ngón nghề thủ ấn họa do chính ông sáng tạo trên nền tranh dân gian sử dụng bản khắc gỗ. Nay đã ngoài “cửu thập”, ông vẫn một lòng đam mê những sắc màu ra đời từ các bản khắc âm dương ấy. Từ đôi bàn tay khéo léo và nhẫn nại của họa sĩ, những bức thủ ấn họa đã ra đời và chu du khắp nơi.
Contents
Hoạ Sĩ Tú Duyên – Bậc Thầy Thủ Ấn Hoạ
Họa sĩ Tú Duyên (1915-2012), tên gốc là Nguyễn Văn Duyến, ông là một nghệ sĩ có tầm ảnh hưởng quan trọng trong lĩnh vực nghệ thuật tranh ở Việt Nam.
Năm 1935, khi ông 20 tuổi, ông theo học tại Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương và phải dành ba năm cho khóa học lớp dự bị. Từ nhỏ, ông đã yêu thích tranh dân gian Đông Hồ, bị cuốn hút bởi những hình ảnh vui tươi, gần gũi, và đậm chất dân dã của người dân quê hồn hậu thể hiện qua những bản khắc gỗ tinh xảo. Sự ấn tượng này đã thúc đẩy ông quyết tâm chọn con đường riêng gắn với tranh dân gian.
Nghệ danh của ông thực ra là Tứ Duyên, xuất phát từ việc kết hợp tên của ông và tên của người bạn học thân Đỗ Văn Tư. Tuy nhiên, do thói quen của giới mộ điệu, nghệ danh của ông đã được đọc là Tú Duyên.
Tú Duyên sinh ra và lớn lên trong một gia đình theo giáo lý Nho tại làng cổ Bát Tràng. Môi trường này đã có ảnh hưởng sâu sắc đến tâm hồn và cách sáng tạo của ông.
Từ năm 1935 đến 1938, ông tham gia và hoàn thành khóa học dự bị tại Trường Mỹ thuật Đông Dương. Tuy nhiên, vào năm 1939, ông phải tạm gác lại việc học và chuyển đến Sài Gòn sinh sống cùng gia đình.
Năm 1939, ông chuyển đến Sài Gòn và định cư tại số 150 đường Gia Long, làm nghề vẽ cho các báo và trang trí. Ông cũng có thời gian làm việc tại Thủ Dầu Một trước khi trở lại Sài Gòn.
Năm 1942 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong sự nghiệp hội họa của Tú Duyên khi ông sáng tạo ra kỹ thuật “Thủ Ấn Họa”. Đây là một loại hình ấn mộc bản được phát triển từ tranh khắc gỗ dân gian của Việt Nam, mang tính nghệ thuật cao và có sự khác biệt về công dụng.
Khác với nhiều họa sĩ khác tập trung vào việc sử dụng sơn dầu để thể hiện cuộc sống đương đại, Tú Duyên dũng cảm theo đuổi lối đi riêng của mình. Ông nghiên cứu và tiếp cận nghệ thuật ấn họa Nhật Bản và Trung Quốc để tạo ra dòng tranh thủ ấn họa độc đáo tại Việt Nam.
Triển lãm cá nhân đầu tiên về loạt tranh thủ ấn họa của Tú Duyên diễn ra vào tháng 3 năm 1953 tại Nhà hát lớn Sài Gòn, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong sự nghiệp của ông.
Năm 1955, ông đã đoạt giải nhất Mỹ thuật miền Nam với bức tranh về danh nhân lịch sử Trần Bình Trọng “Thà làm quỷ nước Nam”.
Cuối năm 1996, triển lãm cá nhân thứ 18 của Tú Duyên về loạt tranh thủ ấn họa được tổ chức tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM.
Tú Duyên là một trong những họa sĩ hàng đầu trong lĩnh vực tranh thủ ấn họa ở Việt Nam. Đến cuối đời, ông vẫn tiếp tục sáng tạo và làm việc mạnh mẽ trong lĩnh vực nghệ thuật.
Hoạ sĩ Tú Duyên hưởng dương 97 tuổi, lễ viếng họa sĩ được tổ chức tại tư gia, 161 Nguyễn Công Trứ, quận 1. Lễ động quan vào 6 giờ ngày 7-5; sau đó hỏa táng tại Bình Hưng Hòa.
Sự Nghiệp Của Hoạ Sĩ Tú Duyên
Ông đã phát triển năng khiếu vẽ từ khi còn nhỏ và say mê tranh Dân gian Đông Hồ cũng như tranh Hàng Trống. Sau khi tốt nghiệp khóa 9 tại Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương (1933-1938) chuyên ngành Hội họa, Tú Duyên đã làm thợ vẽ ở phố Mới (Hà Nội) trong một thời gian ngắn.
Năm 1942, ông bắt đầu sáng tạo đường lối riêng gọi là “Thủ ấn họa”, được truyền cảm hứng từ việc nghiên cứu tranh Dân gian Đông Hồ và Hàng Trống thông qua những bản in khắc gỗ. Thủ ấn họa chỉ sử dụng 2 bản khắc gỗ, một bản âm và một bản dương, để tạo ra các hình ảnh. Ông sử dụng tay hoặc cọ để thoa màu trên bức tranh đã khắc, sau đó áp giấy hoặc lụa lên và sử dụng ngón tay, lòng bàn tay hoặc cạnh tay để nhấn và tạo ra các mảng màu đa dạng.
Tú Duyên thường lựa chọn các đề tài từ văn học dân gian và văn học hàn lâm cho các tác phẩm của mình, bao gồm Ả Chức Chàng Ngưu, Trầu Cau, Thầy Đồ Cóc, Kiều, Chinh Phụ Ngâm,.. và các nhân vật lịch sử như Phạm Ngũ Lão, Trần Bình Trọng, Nguyễn Trãi,..
Triển lãm tranh Thủ ấn họa đầu tiên của ông tại Nhà hát Sài Gòn vào ngày 10.3.1953 đã thu hút sự chú ý và đánh giá cao từ công chúng. Trước năm 1975, ông đã bán một số tác phẩm quý giá như “Khuyến học” và “Trần Bình Trọng” cho Rockefeller và tòa đại sứ Cao Miên. Các tác phẩm của Tú Duyên cũng có mặt trong các bảo tàng ở nhiều quốc gia như Pháp, Nhật, Mỹ, Malaysia, Philippines, và có hơn 100 bản khắc gỗ được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM.
Kỹ thuật khắc và in mà ông áp dụng có hai đặc điểm đáng chú ý. Thứ nhất, việc khắc bằng tay và sử dụng ít bản khắc, nhưng khai thác cả bản âm và bản dương, cho phép in ra nhiều màu sắc khác nhau. Thứ hai, trong quá trình in, ông không sử dụng con lăn như trước đây mà thay vào đó là sử dụng cạnh bàn tay, ngón tay để chà, vuốt, ấn, vỗ để thấm màu từ bản gỗ in vào giấy hoặc lụa.
Ông được công nhận là một nghệ sĩ mỹ thuật xuất sắc có tài năng trong việc cải tiến kỹ thuật và làm phong phú thêm cho nó. Khả năng của ông trong việc thể hiện ngôn ngữ nghệ thuật đồ họa của truyền thống khắc gỗ dân gian thành ngôn ngữ tuyệt vời đã thu hút sự kính phục từ cộng đồng nghệ sĩ trên toàn thế giới, đặc biệt là qua việc sử dụng ít bản khắc nhưng vẫn có thể in được rất nhiều màu sắc phong phú.
Cách đây hơn 37 năm, ông đã dành thời gian để giảng dạy kỹ thuật “thủ ấn họa” cho sinh viên mỹ thuật tại Trường Gia Định từ năm 1963 đến 1975. Trong số các học trò của ông, họa sĩ Uyên Huy là một trong những người được hưởng lợi từ sự dạy dỗ của ông.
Huy Chương & Giải Thưởng
Họa sĩ từng nhận được huy chương danh dự hội Văn học miền Nam;
Huy chương vì sự nghiệp Mỹ thuật Việt Nam;
Huy chương của Hội Mỹ thuật Việt Nam 1997;
Huy chương vì sự nghiệp văn học, nghệ thuật Việt Nam của Liên hiệp các Hội văn học nghệ thuật Việt Nam 1999.
Họa sĩ Tú Duyên và một số họa sĩ lão thành miền Nam còn được chọn giới thiệu trong quyển sách nghiên cứu về văn hóa Nam Bộ Văn học dân gian Việt Nam ở Nam Bộ do NXB Khoa học Xã hội in năm 1992.
Các Tác Phẩm Nổi Bật Của Hoạ Sĩ Tú Duyên
Với chuyên môn về tranh khắc gỗ “thủ ấn họa”, ông luôn tập trung sáng tạo về các hoạt động văn hóa truyền thống và những sự kiện lịch sử anh hùng của dân tộc. Đặc điểm nét vẽ, sắc màu, nhân vật, bối cảnh, thiên nhiên, và không gian trong các bức tranh của ông đều thể hiện sự sống động và cảm xúc riêng biệt.
Các tác phẩm của ông mang đậm dấu ấn của văn hóa và lịch sử, được lấy cảm hứng từ thi ca, văn học, sử sách, âm nhạc và cuộc sống của người dân nghèo. Trong danh mục các tác phẩm nổi tiếng của ông, tác phẩm “Đàn nguyệt” nổi bật, là biểu tượng tiêu biểu của sự sáng tạo của ông.
Bức tranh của họa sĩ Tú Duyên phản ánh rất rõ nét đặc trưng của thơ ca và tình cảm lãng mạn, bởi ông thường chọn lựa nguồn cảm hứng từ các tác phẩm văn học cổ điển của Việt Nam, các nhân vật lịch sử, và hình ảnh phụ nữ Việt Nam.
Tiếp theo là các bức tranh về các nhân vật lịch sử anh hùng như Trần Bình Trọng, Phạm Ngũ Lão, Nguyễn Trãi, Lê Lợi, Nguyễn Huệ… Các bức tranh về văn học cũng là điểm nhấn, với các tác phẩm như “Lầm than bao quản nắng mưa/ Anh đi em liệu chen đua với đời”, “Nọ thì Ả Chức chàng Ngưu”, “Chàng tuổi trẻ vốn dòng hào kiệt/ Xếp bút nghiên theo nghiệp đao cung”, “Chẳng ham vựa lúa anh đầy/ Tham năm ba chữ cho tầy thế gian”. Ngoài ra, ông còn sáng tác các bức tranh theo các phần trong tác phẩm Truyện Kiều và Chinh phụ ngâm khúc.
