Phạm Hậu, tên đầy đủ Phạm Quang Hậu (1905 – 1994), đứng trong số những danh họa sơn mài hàng đầu của Việt Nam và có vai trò quan trọng trong việc thành lập Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội.
Contents
Tiểu Sử Cuộc Đời Phạm Hậu – Hoạ Sĩ Sơn Mài Hàng Đầu Việt Nam
Hoạ sĩ Phạm Quang Hậu sinh vào ngày 13 tháng 6 năm 1905, ông là con thứ hai trong một gia đình nghèo. Hậu có bảy anh chị em, sinh sống cùng nhau tại làng Đông Ngạc, Bắc Từ Liêm, Hà Nội. Ông không may đã mất cha khi mới 2 tuổi và mất mẹ khi lên 10 tuổi. Sau đó, ông chuyển đến sống cùng với vợ chồng người anh chị ruột, và từ đó ông đã tự tìm kiếm con đường học tập cho mình.
Năm 1920, hoạ sĩ Phạm Hậu thi đỗ vào Trường Bách nghệ Hải Phòng – cơ sở dạy nghề hiện đại theo mô hình châu Âu lúc bấy giờ. Tại đây, ông được đào tạo sâu rộng trong các lĩnh vực như tiện, nguội, đúc, hàn, bào, phay và gò, cũng như việc lái xe. Trải qua bốn năm rèn rũa học tập chăm chỉ tại trường dạy nghề đã giúp ông phát triển thế mạnh và nuôi dưỡng nghị lực của một người lao động có kỷ luật.
Năm 1925, Trường Mỹ thuật Đông Dương được thành lập và năm 1929, ông quyết tâm tham gia dù chưa từng được đào tạo nghệ thuật chuyên sâu trước đó, ngoài việc học từ họa sĩ Lam Sơn trong ba tháng. Ông đỗ thứ hai trong số sáu người được nhận vào trường, điều này đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong sự nghiệp nghệ thuật của ông.
Sau khi tốt nghiệp, ông trở về Đông Ngạc và làm họa sĩ tự do. Sự xuất sắc của ông đã thu hút sự chú ý của hiệu trưởng Tardieu của Trường Mỹ thuật Đông Dương, người giao cho ông hợp đồng vẽ 50 chiếc hộp thuốc lá bằng sơn mài với họa tiết rồng phượng cho một hãng của Pháp. Điều này đã trở thành động lực khiến ông biến việc thành lập xưởng sơn mài riêng của ông thành sự thật.
Năm 1949, ông cùng với các họa sĩ khác thành lập Trường Quốc gia Mỹ thuật, là bước đầu tiên cho trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp ngày nay.
Phạm Hậu đã có một cuộc đời nghệ thuật như là một hành trình cống hiến không ngừng nghỉ để bảo tồn và phát triển nghệ thuật sơn mài. Ông đã để lại một di sản vô giá không chỉ trong các tác phẩm mỹ thuật mà còn trong việc biên soạn tài liệu cho ngành sơn mài.
Sự Nghiệp Của Họa Sĩ Phạm Hậu
Phạm Hậu, còn được biết đến với danh hiệu “hoạ sĩ triệu đô”, đã tạo ra một tác phẩm sơn mài nổi tiếng mà Nhật Bản đã mua với giá 13.000 đồng vào những năm 1960, tương đương với một căn biệt thự ở Hà Nội thời điểm đó.
Năm 1920, Phạm Hậu thi vào Trường Bách Nghệ ở Hải Phòng, nơi ông được đào tạo về nhiều kỹ năng như tiện, nguội, đúc, hàn, bào, phay, gò và nghề lái xe. Sau khi tốt nghiệp, ông bắt đầu làm việc tại ga Hà Nội, trước hết làm công việc bàn giấy, sau đó điều hành chuyến và cuối cùng làm lái tàu. Năm 1923, ông lập gia đình và chuyển sang một nghề nghiệp khác.
Vào năm 1929, sau khi học về mỹ thuật cùng họa sĩ Nam Sơn trong vòng 3 tháng, hoạ sĩ đã quyết định thi tuyển và xuất sắc đạt hạng hai trong số 6 người đứng đầu bảng, bao gồm Trần Quyền, Trần Bình Lộc, Nguyễn Đỗ Cung, Nguyễn Văn Hiến, và Nguyễn Văn Thuần.
Thời gian sau đó, ông thi đỗ vào Trường Mỹ Thuật Đông Dương (L’école des beaux d’arts) năm 1932. Khi các giảng viên Pháp đưa môn “sơn ta” vào giảng dạy, Phạm Hậu cùng với Lê Phổ, Trần Văn Cẩn, Nguyễn Khang, Trần Quang Trân đã học và dần dần phát triển trong kỹ thuật vẽ tranh sơn mài.
Năm 1934, ông tốt nghiệp với tác phẩm Phong cảnh chùa cổ ở Bắc Bộ, tác phẩm này đã gây tiếng vang lớn trong cộng đồng mỹ thuật thời bấy giờ.
Trong những năm 1930, Victor Tardieu, nguyên hiệu trưởng trường Mỹ thuật Đông Dương, ông đã giao cho Phạm Hậu thực hiện 50 bức tranh sơn mài cho một hãng thuốc lá. Chính cơ hội này là động lực chính dẫn đến việc họa sĩ Phạm Hậu tự mình thành lập xưởng tranh sơn mài đầu tiên. Năm 1935 sau đó hoạ sĩ còn giành được Huy chương Vàng tại Triển lãm Salon, do Hội khuyến khích phát triển Mỹ thuật và Kỹ nghệ tổ chức.
Năm 1944, Phạm Hậu cùng với cố hoạ sĩ Nguyễn Gia Trí đã cùng nhau tổ chức triển lãm tranh tại Nhà Thông Tin Tràng Tiền. Xưởng tranh này đã hoạt động và phát triển thuận lợi cho đến năm 1946.
Năm 1946, Bộ Giáo Dục Quốc Gia đã phê duyệt Phạm Hậu cùng Trần Văn Du và Trần Quang Trân thành lập Trường Quốc Gia Mỹ Nghệ (École Nationale d’Art Deco), ngôi trường là tiền thân của Đại Học Mỹ Thuật Công Nghiệp Hà Nội. Ông cũng là người đầu tiên soạn thảo giáo trình về sơn mài và đã đóng góp nhiều công trình tài liệu liên quan.
Hoạ sĩ Phạm Hậu còn được đánh giá, phê bình là một người rất kỹ tính. Năm 1953, ông tham dự Triển Lãm Đông Nam Á tại Thái Lan, mặc dù các tác phẩm của ông đã được đóng gói và vận chuyển qua đường biển, nhưng phần bọc lót được ông tính toán vô cùng cẩn thận để tránh ảnh hưởng bởi mối. Các tác phẩm của ông vẫn giữ được nguyên vẹn và được giới chuyên môn đánh giá cao và bán hết ngay sau đó.
Năm 1954, Trường Mỹ Thuật Công Nghiệp đầu được Bùi Tường Viên sau đó là Nguyễn Cao Thương tiếp quản. Năm 1965, Phạm Hậu về nghỉ hưu, và sau này, ông vẫn tham gia tích cực vào các buổi triển lãm và hoạt động giảng dạy mỹ thuật khác.
Giải Thưởng
Huy chương vàng Salon năm 1935,[11] tại Triển lãm nghệ thuật lần thứ nhất do Hội An Nam khuyến khích Mỹ thuật và Kỹ nghệ (Société Annamite d’Encouragement à l’Art et à l’Industrie viết tắt là: SADEAI)[9] Triển lãm SADEAI lần II năm 1936, ông được tặng Bằng ngoại hạng.
Sắc phong Long Bội Tinh và Hàn Lâm trước tác do Triều Nguyễn trao tặng
Vinh danh
Năm 2014, kỷ niệm 114 năm ngày sinh của Phạm Hậu, cuốn sách tiểu sử Sơn mài Phạm Hậu do con trai ông là kiến trúc sư Phạm Gia Yên viết được phát hành.
Tác Phẩm Nổi Bật Của Hoạ Sĩ Sơn Mài Phạm Hậu
Phạm Hậu đã lần thứ tư được ghi tên vào danh sách họa sĩ Việt có tranh triệu USD với một trong những tác phẩm đáng giá nhất Golden Sunset over Halong Bay (Hoàng hôn vàng trên vịnh Hạ Long). Bức bình phong sáu tấm được sáng tác bằng chất liệu sơn mài, đính kèm danh thiếp của vua Bảo Đại, được đấu giá bán 1,24 triệu USD trong phiên của Bonhams tối 27/11. Bonhams nhận xét tranh đại diện cho các sáng tác đậm chất thơ và kỹ thuật sơn mài điêu luyện tuyệt đỉnh của hoạ sĩ.
Hồi tháng 6, bức Phong cảnh thuyền buồm của ông được chốt ở mức giá một triệu USD bao gồm thuế phí trong phiên đấu của Aguttes. Trong phiên Beyond Legends: Modern Art Evening Sale của Sotheby’s Hongkong hôm 18/4, bức View of a Famous Old Pagoda’s landscape in North Vietnam (Phong cảnh chùa Thầy) cũng đạt mức giá một triệu USD.
Tác Phẩm “View of a Famous Old Pagoda’s landscape in North Vietnam” Của Phạm Hậu
Tác Phẩm “Golden Sunset over Halong Bay ” Của Phạm Hậu
Họa sĩ chủ yếu vẽ chùa, phong cảnh vùng nông thôn ở Bắc Bộ, Trung Bộ, con sông, cá vàng… Ngoài bốn tác phẩm triệu USD, những tranh giá cao, nổi tiếng của ông đều vẽ phong cảnh, thiên nhiên như: sơn mài trên gỗ Cá vàng khổ 130cm x 72cm (3,67 tỷ đồng), Ngôi làng ven sông (4,7 tỷ đồng), Gia đình hươu ở trong rừng (1935-1940), Gió mùa hạ (1940)… Tác phẩm của ông được trình bày dưới nhiều hình thức: bình phong, tủ, đồ mỹ nghệ, tranh treo tường…
