Tranh Đông Hồ về đám cưới chuột thường mang đậm tinh thần truyền thống và vui tươi của người Việt. Trên nền đỏ may mắn, hai chuột tình nhân được vẽ với vẻ ngoài trang trọng và diện trang phục truyền thống, tạo nên một bức tranh tươi sáng và sinh động. Bức tranh này thường được treo trang trí trong những dịp đám cưới, biểu hiện sự chúc phúc và hạnh phúc cho cặp đôi mới cưới.
Contents
Tranh Đông Hồ Là Gì?
Tranh Đông Hồ là một loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống của người Việt Nam, có nguồn gốc từ làng Đông Hồ ở huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Loại tranh này thường được vẽ trên giấy dó bằng các màu sắc tự nhiên, chủ yếu là màu đen, đỏ, xanh dương và vàng. Tranh Đông Hồ thường mang những đặc điểm đặc trưng như họa tiết đơn giản, rõ nét, và thường kể câu chuyện về cuộc sống hàng ngày, các truyền thống, văn hóa dân gian và những giá trị tâm linh.
Các bức tranh Đông Hồ thường được sản xuất theo quy trình thủ công truyền thống, từ việc chuẩn bị giấy, làm mực, đến việc vẽ và sắp xếp họa tiết. Nguyên liệu chính để vẽ tranh thường là giấy dó và màu sắc được làm từ các loại thảo dược tự nhiên như cây mơ, cây gạo, hoặc một số loại khoáng sản. Nhờ vào sự tinh tế trong màu sắc và hình ảnh, tranh Đông Hồ đã trở thành một biểu tượng văn hóa quan trọng của người Việt, góp phần làm phong phú thêm di sản nghệ thuật dân gian của dân tộc.
Nguồn Gốc Ra Đời Tranh Đông Hồ – Đám Cưới Chuột
Bức tranh Đám Cưới Chuột có lịch sử lâu đời, khoảng 500 năm tuổi, và nổi tiếng với nội dung hài hước và châm biếm sâu sắc.
Sự hài hước của tranh xuất phát từ việc làm sao con chuột lại có thể tổ chức đám cưới, lấy vợ? Những người nghệ nhân dân gian đã thổi hồn vào bức tranh, nhân hóa loài chuột để chúng có dáng dấp và hành vi giống con người, thậm chí còn tổ chức đám cưới. Sự châm biếm nằm ở việc, chú rể chuột phải mang theo chim, cá cống để tặng mèo. Đám Cưới Chuột trong tranh dân gian Việt Nam là một đề tài độc đáo và thu hút, không chỉ về hình thức tạo hình đặc biệt, mà còn về nội dung gây tranh cãi.
Trong các bộ sưu tập tranh dân gian, Đám Cưới Chuột của làng Đông Hồ nổi tiếng nhất, nhưng cũng được các nghệ nhân Hàng Trống khác sáng tạo. Đáng chú ý, không chỉ có một mẫu hình duy nhất, mà có ít nhất 6 phiên bản khác nhau của tranh này.
Theo nhiều học giả, Đám Cưới Chuột trong tranh Đông Hồ có nguồn gốc từ tranh Niên Họa Trung Hoa. Trong tranh Niên Họa, chủ đề này không chỉ có một mẫu duy nhất mà hàng trăm mẫu hình khác nhau, minh họa cho câu chuyện về “chuột già gả con gái cho mèo” hoặc “lão chuột lấy vợ”. Đám cưới diễn ra rất hoành tráng, nhưng cuối cùng lại kết thúc một cách hài hước khi mèo xuất hiện và ăn thịt đám cưới chuột. Tuy nhiên, cũng có những tranh mô tả đàn chuột rước dâu hạnh phúc mà không có mèo hay hỗn loạn.
Con mèo trong tranh thường đại diện cho tầng lớp thống trị, bóc lột trong xã hội. Trong khi đó, các chú chuột là hình ảnh của người nông dân, thật thà và chất phác. Bức tranh không cần chú thích, nhưng ai cũng có thể nhận ra sự châm biếm tinh tế của người nghệ nhân dân gian. Loài chuột được tưởng tượng là ranh ma, tinh quái, đa nghi và luôn cảnh giác với mèo – kẻ thù của chúng, trong khi cũng châm biếm mèo tham lam và hối lộ. Bức tranh Đám Cưới Chuột chứa đựng những thông điệp sâu sắc về chế độ phong kiến bất công, thối nát và thường xuyên chèn ép những người nông dân hiền lành.
Bố Cục Tranh Đông Hồ – Đám Cưới Chuột
Bố cục của bức tranh Đám Cưới Chuột trong làng tranh Đông Hồ nổi bật với sự sắp xếp theo hình chữ U hoặc tròn, tạo ra một cảm giác tuần hoàn và liên kết giữa các sự kiện. Theo họa sĩ Lê Quốc Việt, đây là một sự sắp xếp có tính bình yên và thanh thản, thể hiện một vòng tròn hoàn mỹ, từ đó phản ánh tinh thần của bức tranh.
Về không gian trong tranh, các nhà nghiên cứu như Phan Cẩm Thượng đã chỉ ra rằng tranh Đám Cưới Chuột sử dụng không gian hai chiều, trong đó không có chiều sâu thứ ba. Đặc điểm này phản ánh qua cách sắp xếp các nhân vật và vật phẩm trong tranh. Nghệ nhân Nguyễn Hữu Sam cũng nhấn mạnh về sự chặt chẽ và tỉ mỉ trong bố cục của tranh Đông Hồ. Mọi chi tiết được xây dựng một cách cẩn thận để tạo ra một tác phẩm hoàn hảo và được người xem ưa chuộng.
Bức tranh này cũng mang đến nhiều góc nhìn và ý nghĩa khác nhau. Một góc độ là về màu sắc rực rỡ và sự nhộn nhịp của đám cưới, đồng thời cũng phản ánh mối quan hệ giữa chuột và mèo một cách hài hòa và tương hỗ. Từ góc nhìn văn hóa, tranh Đám Cưới Chuột thể hiện sự cộng sinh và phát triển chung của cộng đồng, khi các hình ảnh và vật phẩm truyền thống được tái hiện một cách sinh động và ý nghĩa.
Qua tranh, ta cũng có thể thấy sự cam kết của hai bên, đại diện bởi chuột và mèo, đối với sự tồn tại và phát triển của nhau. Điều này thể hiện tinh thần hòa bình và hợp tác trong cộng đồng, mà đó cũng chính là thông điệp mà tranh Đám Cưới Chuột muốn gửi đến người xem.
Trong văn hóa dân gian, chuột thường được coi là biểu tượng của sự nhanh nhẹn và thông minh, cùng với việc đứng đầu trong 12 con giáp, đại diện cho người Tuổi Tý. Đặc biệt, trong quan niệm phong thủy, chuột được xem là biểu tượng của sự sung túc và thịnh vượng. Ở Việt Nam, chuột thường liên kết mật thiết với nghề nông nghiệp lúa nước. Bức tranh Đám Cưới Chuột, có tuổi đời khoảng 500 năm, là một ví dụ điển hình về sự hài hước và châm biếm sâu xa.
Trong bức tranh này, sự hài hước được thể hiện qua việc một con chuột đi rước dâu và làm đám cưới, điều này đã được nhà nghệ nhân dân gian biến thành hiện thân con người với những hành động như lấy vợ. Châm biếm trong bức tranh này thể hiện qua việc chú rể chuột phải mang theo chim và cá cống để “hối lộ” mèo.
Con mèo trong bức tranh đại diện cho tầng lớp thống trị và bóc lột trong xã hội xưa. Trong khi đó, các con chuột thường được ẩn dụ là người lao động nông dân, chân thành và thật thà. Dù bức tranh không có chú thích gì, nhưng mọi người đều có thể nhận ra sự ẩn dụ tinh tế của người nghệ nhân dân gian. Loài chuột, vốn được coi là ranh ma, tinh quái và đa nghi, luôn cảnh giác với mèo – kẻ thù không đội trời chung, và lại châm biếm mèo tham của hối lộ. Bức tranh Đám Cưới Chuột được sáng tạo nhằm châm biếm và đả kích sâu sắc chế độ phong kiến bất công và thối nát, luôn chèn ép những người nông dân hiền lành “một nắng hai sương”.
Bức tranh bao gồm 12 con chuột và 1 con mèo, cùng với 1 con chim, 1 con cá và 1 con ngựa. Bức tranh được chia làm hai phần, với tầng trên là cảnh chuột dâng lễ cho mèo và tầng dưới là cảnh đón dâu. Mỗi chi tiết trong tranh đều thể hiện một phần của câu chuyện và được sắp xếp một cách tỉ mỉ để thể hiện ý nghĩa và thông điệp của bức tranh.
Ý Nghĩa Tranh Đông Hồ Đám Cưới Chuột
Bức tranh Đám cưới chuột của làng tranh Đông Hồ không chỉ phản ánh mặt tích cực mà còn chứa đựng lời châm biếm sâu sắc, đặc biệt là về chế độ phong kiến lạc hậu.
Mèo được miêu tả với hình ảnh béo tốt, mặt nghiêm nghị nhưng vẫn sẵn lòng nhận hối lộ, trong khi chuột bé nhỏ phải vừa tham gia đám cưới vừa phải thận trọng đối phó với tình huống linh hoạt.
Bố cục tranh được chia thành hai phần trên và dưới, nhưng vẫn tạo ra một không gian rộng lớn hơn so với những gì ta quan sát được. Cảnh dưới với hai con chuột đi sau kiệu cô dâu, hành động này gợi ý rằng đám rước còn tiếp tục ngoài khung tranh. Ở hàng trên, con chuột cuối vắt đuôi vào mép tranh cũng mang ý nghĩa tương tự.
Ngoài ra, các chữ Hán, nôm được ghi chú trên tranh cũng làm cho câu chuyện thêm phần thú vị. Một ví dụ điển hình là tranh Đám cưới chuột của Hàng Trống, một bức tranh có chú thích: “Thử bối nghinh ngư chí chí chí/ Miêu nhi thủ lễ mưu mưu mưu”, với ý nghĩa chuột già dâng cá chí chí chí/ Mèo con nhận lễ mưu mưu mưu. Các từ “mưu” và “chí” không chỉ minh họa cho tiếng mèo và tiếng chuột mà còn ngụ ý về sự mưu trí của chuột với mèo.
So sánh với các bức tranh chuột của Niên Họa Trung Quốc, ta cũng thấy nhiều khác biệt.
Tranh Niên Họa thường mô tả nhịp điệu vội vã và náo loạn của đám chuột, trong khi tranh Đông Hồ lại thể hiện sự ung dung và rộn ràng.
Trong tranh Niên Họa, các con chuột thường được miêu tả quay lưng và thậm chí là chạy trốn khỏi con mèo, mang ý nghĩa trừ tịch của đêm giao thừa. Trong khi đó, tranh của Đông Hồ mang tính nhân văn hơn, biểu hiện qua hình ảnh con chuột là biểu tượng của sự tốt lành, sung túc và triết lý về sự thường hằng trong cuộc sống.
Một Số Tranh Đông Hồ Đám Cưới Chuột
GIẢI MÃ CÁC BỨC TRANH DÂN GIAN “ĐÁM CƯỚI CHUỘT” – Tạp chí Mỹ thuật (tapchimythuat.vn)
