Contents
Tiểu Sử Cuộc Đời Của Hoạ Sĩ Trần Phúc Duyên
Trần Phúc Duyên sinh ngày 16 tháng 02 năm 1923 tại Hà Nội, trong một gia đình giàu có và có truyền thống về mỹ thuật và kỹ nghệ. Bố ông là cụ Trần Diễn Giệm, một người được gửi sang Pháp học từ nhỏ và sau đó quay về Việt Nam lập xưởng đồ gỗ Phúc Mỹ tại số 1 phố Đặng Dung. Xưởng này nhanh chóng trở thành một trong những nhà làm mộc và đồ nội thất danh tiếng nhất Hà Nội vào đầu thế kỷ 20. Xưởng Phúc Mỹ còn có mối liên hệ mật thiết với Trường Cao Đẳng Mỹ thuật Đông Dương và được chọn thi công phần trần cho gian trưng bày đồ sơn mài quốc tế năm 1931. Cụ Giệm cũng là thành viên sáng lập Hội An Nam Chấn hưng Mỹ thuật và Kỹ nghệ (S.A.D.E.A.I.), với Victor Tardieu là Hội trưởng.
Năm 1941, Trần Phúc Duyên theo học lớp dự bị của Trường Cao Đẳng Mỹ thuật Đông Dương, được giảng dạy bởi các nghệ sĩ Nam Sơn và Tô Ngọc Vân. Đến năm 1942, ông thi đỗ vào khoa Sơn Mài, khóa XVI, cùng với những bạn học nổi tiếng khác như Quang Phòng, Đinh Minh, Cao Xuân Hùng,… Tuy nhiên, khoá học của ông không thể hoàn thành do trường phải đóng cửa vào năm 1945, sau khi Nhật đảo chính Pháp.
Mặc dù không thể hoàn thành chương trình học 5 năm, những kiến thức mà Trần Phúc Duyên thu nhận từ Trường Cao Đẳng Mỹ thuật Đông Dương đã tạo nên nền tảng vững chắc cho sự nghiệp nghệ thuật của ông sau này. Nhờ sự kết hợp giữa truyền thống gia đình và những gì đã học, ông tiếp tục phát triển và đóng góp quan trọng cho nền mỹ thuật Việt Nam.
Con Đường Nghệ Thuật
Trong những năm 1948 – 1954, Trần Phúc Duyên sống và sáng tác tại Hà Nội, đặt xưởng vẽ của mình tại số 146 Avenue de Grand Buddha, nay là đường Quan Thánh. Theo ghi chép cá nhân, trong thời gian này, ông nhận nhiều đơn đặt hàng từ các gia đình tư sản, giám đốc công ty nước ngoài, quan chức, tướng lĩnh quân đội Pháp, và thành viên chính phủ Bảo Đại. Năm 1950, ba tác phẩm sơn mài của ông được chọn gửi sang Vatican làm quà cho Giáo Hoàng Pius và hiện được lưu giữ tại bảo tàng Vatican. Tháng 1 năm 1952, Trần Phúc Duyên tổ chức triển lãm cá nhân đầu tiên tại Sài Gòn với 30 tác phẩm sơn mài.
Cuối năm 1954, ông di cư sang Pháp cùng hai người anh em của mình. Tại đây, ông tiếp tục theo đuổi sự nghiệp hội họa, thực hành tại xưởng của Jean Souverbie tại Trường Mỹ thuật Paris (École des Beaux-Arts de Paris) và vẽ tranh sơn dầu để kiếm sống. Dù gặp khó khăn trong việc tìm nguyên liệu và điều kiện khí hậu phù hợp cho sơn mài, ông vẫn quyết tâm sáng tác tranh sơn mài. Triển lãm năm 1961 tại Nice với 20 bức tranh sơn mài và 20 bức tranh lụa đánh dấu sự trở lại của ông tại Pháp.
Trước khi chuyển đến Thụy Sĩ năm 1968, Trần Phúc Duyên đã tổ chức 8 triển lãm cá nhân tại Tây Ban Nha, Pháp và Thụy Sĩ. Từ năm 1969 đến năm 1993, ông tiếp tục tổ chức thêm 13 triển lãm cá nhân, bao gồm một triển lãm tại Pháp năm 1970, một triển lãm tại Canada năm 1975 và nhiều triển lãm tại Thụy Sĩ trong các năm 1971, 1973, 1976, 1978, 1979, 1983 và 1989. Tại triển lãm cá nhân năm 1983, ông xuất bản cuốn sách đầu tiên và duy nhất về tranh sơn mài của mình.
Những năm cuối đời, Trần Phúc Duyên tu thiền hàng ngày. Tinh thần thiền như thấm vào tranh ông, thể hiện qua những khoảng trống vô thường, sự yên bình tĩnh lặng và cảm giác an nhiên, thư thái. Ngày 9 tháng 9 năm 1993, ông qua đời một cách nhẹ nhàng và thanh thản trong giấc ngủ ở tuổi 70, để lại một di sản nghệ thuật quý giá.
Phong Cách Nghệ Thuật
Trần Phúc Duyên là một họa sĩ sử dụng sơn mài điêu luyện và tinh tế như một nhà thư pháp Trung Hoa sử dụng mực. Sự nghiệp sáng tác của ông có thể được chia thành ba giai đoạn chính:
1945 – 1954: Sơn Mài Đồng Nhất
Trong giai đoạn này, Trần Phúc Duyên chuyên tâm vào các tác phẩm sơn mài đồng nhất, kết hợp giữa phong cách tả thực–tượng trưng truyền thống và mỹ thuật tạo hình phương Tây. Gam màu chủ đạo của ông là đỏ son, vàng, cánh gián và đen. Phong cách này phản ánh sự hòa quyện giữa mỹ thuật phương Đông truyền thống và trường phái Đông Dương. Chữ ký của ông trong thời kỳ này có hai kiểu: một là ba chữ Hán xếp theo chiều dọc bên trên chữ Duyên, và kiểu thứ hai chỉ gồm một chữ Duyên và năm sáng tác.
1954 Đến Cuối Những Năm 1970: Sơn Mài Sáng
Giai đoạn này đánh dấu sự chuyển mình trong phong cách sáng tác của Trần Phúc Duyên khi ông sống và làm việc tại Pháp và Thụy Sĩ. Ông sáng tác những tác phẩm sơn mài sáng và khoảng 30 tranh lụa, với chủ đề chính là phong cảnh đồng bằng Bắc Bộ, danh lam thắng cảnh miền Bắc Việt Nam, và hình ảnh các thiếu nữ trong tà áo dài. Màu sắc trong tranh của ông dần trở nên sáng hơn, với nền đỏ hoặc đen được thay thế bằng các tông màu vàng và xám nhạt. Chữ ký của ông trong giai đoạn này là “TrDuyên” kèm theo triện.
Năm 1970 Đến Năm 1993: Sơn Mài Thiền Họa, Thủy Mặc và Trừu Tượng
Trong giai đoạn cuối của sự nghiệp, Trần Phúc Duyên đưa Thiền họa và Thủy mặc vào tranh sơn mài. Ông cũng sáng tác nhiều tác phẩm sơn mài phi hình và trừu tượng, lấy cảm hứng từ hội họa trừu tượng hậu hiện đại và trường phái New York. Chữ ký của ông trở nên tối giản, thường là triện ba chữ “TPD” bên trên và chữ “DUYEN” viết in hoa. Tranh của ông giai đoạn này thể hiện sự im lặng, giấc mơ và thiền định, vượt ra ngoài ranh giới của sự thể hiện để miêu tả sự thống nhất sâu sắc của các sự vật.
Jean-Claude Piguet, phát biểu tại triển lãm cá nhân của Trần Phúc Duyên năm 1983 tại Thụy Sĩ, nhận xét rằng: “Mọi thứ đều được xử lý để nhường chỗ cho sự im lặng, cho những giấc mơ và cho thiền. Người họa đã vượt ra ngoài ranh giới của sự thể hiện, để miêu tả sự thống nhất sâu sắc của các sự vật.”
Trần Phúc Duyên không lập gia đình, dành trọn cuộc đời mình cho nghệ thuật sơn mài và luôn hạnh phúc khi theo đuổi đam mê. Ông không ngừng tìm kiếm sự hoàn hảo để tạo ra những tác phẩm nghệ thuật đẹp và giàu cảm xúc. Mặc dù sống xa quê hương, ông âm thầm cống hiến cho nghệ thuật sơn mài Việt Nam, góp phần đưa nghệ thuật này tỏa sáng trên thế giới.
Các Tác Phẩm Tiêu Biểu
Về chợ – Trần Phúc Duyên
Văn miếu – Trần Phúc Duyên
Phong cách Trung du – Trần Phúc Duyên
