Họa sĩ Trịnh Hữu Ngọc, sinh ngày 6/10/1912, là hoạ sĩ sống một cuộc đời khiêm nhường nhưng đã để lại một di sản tinh thần lớn lao cho nghệ thuật Việt Nam.
Contents
Trịnh Hữu Ngọc – Di Sản Đặc Biệt Của Mỹ Thuật Đông Dương
Họa sĩ Trịnh Hữu Ngọc nguyên quán tại Bắc Giang, nơi ông lớn lên cùng mẹ với hai em gái và một em trai. Trong thời thơ ấu, ông học tiếng Pháp và chữ quốc ngữ tại Trường tiểu học Bắc Giang. Lớn lên, ông bắt đầu sự nghiệp nghệ thuật khi làm việc trong xưởng vẽ phố Halais dưới sự hướng dẫn của thầy Nam Sơn Nguyễn Văn Thọ. Sau đó, ông trở thành một trong những học trò đầu tiên của Khoa Hội họa tại Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Hoạ sĩ chủ yếu sử dụng sơn dầu cho các tác phẩm của mình, nhưng cũng tham gia vào nhiều dự án sơn mài và kiến trúc.
Trịnh Hữu Ngọc được ảnh hưởng sâu sắc từ hai người thầy Victor Tardieu và Joseph Inguimberty, kết hợp giữa các tiêu chuẩn mỹ thuật cổ điển của Hy Lạp và triết lý nghệ thuật của Pháp. Sự kết hợp này giúp cậu áp dụng kiến thức và sự sáng tạo cá nhân vào nhiều lĩnh vực mỹ thuật, từ vẽ tranh đến thiết kế nội thất và minh họa sách. Cậu đóng góp không nhỏ vào sự phát triển của nghệ thuật ứng dụng, làm phong phú thêm cuộc sống văn hóa của người Việt.
Cuộc đời của Trịnh Hữu Ngọc được sống một cách thầm lặng, chăm chỉ làm việc và cống hiến cho những ý tưởng đổi mới và quan niệm nghệ thuật. Dù trải qua nhiều biến cố, cậu vẫn giữ một tâm hồn tự do và sáng tạo không ngừng. Xưởng gỗ MÉMO của cậu đã phải đóng cửa dưới chế độ mới, nhưng cậu vẫn tiếp tục hoạt động và sáng tạo trong nghệ thuật.
Trong những năm 1960, cậu tham gia vào việc thiết kế các mặt hàng đồ gỗ tại nhà máy gỗ Phú Yên, Hà Nội, và thực hiện nội thất cho các cơ quan thành phố. Cậu cũng thực hiện một bộ sơn khắc mang tên “Tiếp quản Thủ đô”, nhưng sau này, tác phẩm này đã bị lãng quên và hư hỏng.
Với chiếc xe đạp được con gái mua tặng, ông đã đi vẽ tranh ở nhiều nơi khác nhau. Trong những năm cuối đời, ông trở thành một họa sĩ với nhiều tác phẩm được hoàn thiện một cách tinh tế và sâu sắc hơn. Tuy nhiên, ông không bao giờ ký tên hay bán những tác phẩm này. Ông sống một cuộc sống giản dị, lặng lẽ tạo ra nhiều tác phẩm nghệ thuật đẹp mắt. Cuối cùng, ông qua đời vào ngày 7/7/1997, ở tuổi 85. Mộ chí của ông được đặt trên một ngọn đồi cao tại công viên Thiên Đức, với dòng chữ: “Thiết kế nội thất là để thúc đẩy một nếp sống. Mắt nhìn tay vẽ là một lối Thiền ai cũng có thể theo được”.
Cuối đời, Trịnh Hữu Ngọc sống giản dị và tiếp tục sáng tạo trong nghệ thuật. Ông không bao giờ ký tên hoặc bán các tác phẩm của mình. Ông qua đời vào ngày 7/7/1997, để lại một di sản nghệ thuật vô cùng đáng trân trọng cho nền mỹ thuật Việt Nam.
Sự Nghiệp Cố Hoạ Sĩ Trịnh Hữu Ngọc
Năm 1933: Đỗ chính thức vào Khoa Hội họa trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, được học bổng của trường.
Năm 1938: Tốt nghiệp Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Không nhận việc do chính quyền phân bổ.
Năm 1939: Mở Xưởng Mémo làm đồ gỗ nội thất.
Năm 1939: Huy chương Vàng về hội họa và Huy chương Bạc về đồ gỗ tại Triển lãm Mỹ thuật – Mỹ nghệ trên toàn xứ Đông Dương.
Năm 1945: Đồ nội thất gỗ của nhà Mémo tại nhà 48 Hàng Ngang, bộ ghế và chiếc bàn tròn nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh ngồi viết bản Tuyên ngôn Độc lập, đã trở thành di vật lịch sử của dân tộc. Nhà Mémo hiến gỗ và thợ để thi công lễ đài Tuyên ngôn Độc lập tại quảng trường Ba Đình, Hà Nội.
Từ 1954 đến 1967: Sống độc lập như một hoạ sỹ-nhà thiết kế nội thất tự do. Đề xuất nhiều ý tưởng chiến lược để phát triển ngành nội thất gỗ gắn liền với lâm nghiệp và cơ khí hoá dây chuyền sản xuất. Xây dựng và là trưởng khoa Trang trí nội thất đầu tiên của trường Mỹ thuật Công nghiệp.
Từ 1968 – 1997: Sau khi xưởng vẽ bị bom Mỹ phá huỷ, làm một túp nhà sàn trên bán đảo Phủ Tây Hồ, sống lặng lẽ một mình ở đó cho đến cuối đời – đạp xe đi vẽ phong cảnh Hà Nội, đọc, viết, dịch, thực hành Yoga, thăm viếng bạn hữu văn nghệ, chăm dạy cháu chắt trong nhà…
Triển lãm duy nhất tại Hà Nội
Các Tác Phẩm Nổi Bật Của Hoạ Sĩ Trịnh Hữu Ngọc
Cuộc đời của cụ Trịnh Hữu Ngọc là một hành trình tận hiến cho nghệ thuật, nhưng có thể nói rằng, di sản lớn nhất mà cụ để lại không chỉ là các tác phẩm nghệ thuật mà còn là di sản tinh thần. Sự nghiệp của cụ được định hình bởi tư tưởng Chân-Thiện-Mỹ, được thể hiện một cách đặc biệt thông qua việc thực hành Thiền Họa “mắt nhìn tay vẽ”.
Trong cuốn sách mới “Họa sĩ Trịnh Hữu Ngọc – Di sản đặc biệt của Mỹ thuật Đông Dương”, con trai của cụ, họa sĩ Trịnh Lữ, chia sẻ: “Cụ là người không lưu vong, cụ vẽ những gì xung quanh, những gì cụ yêu quý trong cuộc sống bình dị, đó là chủ đề nghệ thuật. Quan điểm nghệ thuật của cụ cũng rất rõ ràng, một nghệ sĩ không phải như ta nghĩ mà rất độc lập, đàng hoàng, rất tự do, không phụ thuộc vào ai cả. Họ sinh ra để phục vụ đời sống, làm đẹp cho cuộc sống”. Điều này là minh chứng cho sự phong phú và ý nghĩa sâu sắc của di sản tinh thần mà cụ Trịnh Hữu Ngọc để lại cho thế hệ sau.
Tác giả cuốn sách về Trịnh Hữu Ngọc đã lưu trữ và tìm kiếm được chủ yếu trong hai lĩnh vực chính đó là hội họa và thiết kế nội thất.
Đối với lĩnh vực hội họa, tác giả đã mở ra cánh cổng để độc giả bước vào thế giới của nền Mỹ thuật Đông Dương. Mở đầu là một số bức chân dung tự họa của cố họa sĩ thời sinh viên.
Với tâm niệm “Tranh không cần lạ, mà chỉ cần đẹp”, cố họa sỹ Trịnh Hữu Ngọc luôn lựa chọn thể hiện những đề tài rất mộc mạc, gần gũi với cuộc sống, như cây cối, hoa cỏ, khung cảnh làng mạc, những con người lao động bình dị. Như TS Trần Hậu Yên Thế, giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội khẳng định, ông luôn gắn nghệ thuật với cuộc sống thực tế. Mỗi ngày, ông có thể vẽ lặp đi lặp lại những hình ảnh quen thuộc trước mắt bằng một trái tim rung động, mà chưa bao giờ cảm thấy nhàm chán. Điều đó cho thấy, ông luôn đầy ắp tình yêu với cuộc sống này.
Bức tranh sơn dầu “Vịnh Hạ Long” sáng tác năm 1953
Đặc biệt, trong những thứ mộc mạc ấy, thiên nhiên luôn là nguồn cảm hứng dồi dào với Trịnh Hữu Ngọc – từ các bức vẽ cho đến những bản thiết kế nội thất. Theo lý giải của họa sỹ Trịnh Lữ, thiên nhiên trong con mắt của cố họa sĩ là nguồn cội khởi sinh ra mọi vật thể sống trên đời. Không chỉ sinh sôi, thiên nhiên còn có chức năng nuôi dưỡng đời sống vật chất lẫn tinh thần của con người. Thêm nữa những gì thiên nhiên đem đến cho con người là như nhau, không có sự phân biệt đối xử giữa người này với người khác. Vì thế mà thiên nhiên được Trịnh Hữu Ngọc tôn vinh như chuẩn mực của mọi thứ đẹp đẽ nhất, hài hòa nhất, bền vững nhất. Trách nhiệm của mỗi người là phải biết ơn, trân trọng những gì được thiên nhiên ban tặng.
Nắng bờ ao rất có thể là một trong những tranh được Huy chương Vàng tại Salon 1939. Đôi cây ngoài ruộng mùa đông không có chữ ký, nhưng được tìm thấy trong hồ sơ 1939. Cách dùng bút và bảng màu rất giống nhau. Ông đã dùng cả bút và dao pha màu để vẽ hai bức này. Hình trích phóng to bằng thật cho thấy những nhát rất mạnh mẽ ông dùng để diễn tả sinh động vòm lá cây khô héo màu đông.
Còn đối với lĩnh vực thiết kế nội thất, đồ gỗ MÉMO 47 được huy chương bạc Salon 1939.
Trịnh Hữu Ngọc đã khởi tạo cả một lối mới về đồ gỗ nội thất, gây dựng sự nghiệp từ hai bàn tay trắng mà trở thành một nhà trí thức – đại tư sản với nhà xưởng, trang trại, mấy chục ngàn mẫu đất, biệt thự, nhà cửa, lừng danh một thời.
Với chủ trương “Thiết kế nội thất là để thúc đẩy một nếp sống, nhà Mémo đã tạo được một phong cách nội thất gỗ đặc biệt, phản ánh những mong đợi thẩm mỹ của giai đoạn Mỹ thuật Đông Dương, nhưng cái khác là ở nét duyên dáng lạ lẫm và e ấp chân tình của một giao phối giữa hai nền văn minh khác biệt… ” (trích Hoạ sỹ Trịnh Hữu Ngọc – Di sản đặc biệt của mỹ thuật Đông Dương).
Sách Về Cố Hoạ Sĩ Trịnh Hữu Ngọc
Cách đây 5 năm, họa sĩ Trịnh Lữ đã giới thiệu tác phẩm còn lại của cha mình, họa sĩ Trịnh Hữu Ngọc, đến công chúng. Tuy nhiên, điều đó vẫn chưa đủ để nói hết về một viên ngọc sáng của nền mỹ thuật Đông Dương. Do đó, Trịnh Lữ tiếp tục tìm kiếm thông tin và biên soạn một ấn phẩm mới về cha mình, mang tựa đề “Họa sĩ Trịnh Hữu Ngọc – Di sản đặc biệt của mỹ thuật Đông Dương” (NXB Mỹ thuật và Omega Plus ấn hành).
Trong dự án này, hai nhà nghiên cứu lịch sử của trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, TS Phạm Long và TS Trần Hậu Yên Thế, đã đồng hành cùng Trịnh Lữ. Cuốn sách, dày 400 trang và có hơn 600 hình ảnh, được thực hiện bởi Trịnh Lữ, giới thiệu về cuộc đời, thân thế và sự nghiệp của họa sĩ Trịnh Hữu Ngọc, mang đến cho người đọc và người xem những trải nghiệm xúc cảm sâu sắc.
Sách khắc họa sự tiến bộ về tư tưởng và tài trí của Trịnh Hữu Ngọc trong bối cảnh lịch sử và văn hóa-xã hội thay đổi. Nó cũng nhấn mạnh đóng góp của ông trong giai đoạn chiến tranh và thời kỳ đổi mới.
Được đào tạo tại Cao Đẳng Mỹ thuật Đông Dương, Trịnh Hữu Ngọc đã áp dụng kiến thức và sáng tạo cá nhân vào việc vẽ tranh và nghiên cứu về sơn ta, từng đạt được nhiều thành công trong nhiều lĩnh vực khác nhau như xưởng gỗ MÉMO Ébénisterie, minh họa sách Hoa Xuân, báo Tri Tân… cho đến khi đạt đến đỉnh cao là “Thiền họa”.
Cuốn sách không chỉ cho độc giả chiêm ngưỡng cách vẽ và tư duy hội họa của Trịnh Hữu Ngọc mà còn cho phép so sánh với bút pháp và phong cách của các thầy cô như Victor Tardieu, Joseph Inguimberty hay Alix Aymé, giúp hiểu được vì sao ông được ca ngợi là di sản đặc biệt của Mỹ thuật Đông Dương.
